کتاب درسی زمین شناسی سال سوم متوسطه رشته علوم تجربی
این کتاب ابتدا مختصري از مطالب مهم و مفید کتاب درسی را مطرح نموده سپس به سوالات تکمیلی هر موضوع پرداخته است . که براي تسلط به کتاب، خواندن این مطالب را به شما خواننده عزیز پیشنهاد می کنم . زمین شناسی سال سوم متوسطه شامل:
فصل اول زمین شناسی وشاخه های آن
فصل دوم آب درهوا
فصل سوم آب در دریا
فصل چهارم آب در خشکی
فصل پنجم کانیها
فصل ششم ماگماتیسم و سنگهاي آذرین
فصل هفتم سنگهاي رسوبی
فصل هشتم فرآیند دگرگونی و سنگهاي دگرگون شده
فصل نهم تغییرات سنگها-
فصل اول - زمین شناسی ازعلوم پایه وعلمی است که به مطالعه ی سیاره ای می پردازدکه برروی آن زندگی می کنیم.امکان تداوم حیات برروی زمین وقتی میسرشدکه درهواکره لایه ازون تشکیل وباجلوگیری ازوروداشعه فرابنفش خورشید،اکسیژن کافی برای نفس کشیدن دراختیارموجودات زنده قرارگرفت. انواع ذخائرمعدنی فلزی وغیرفلزی ازویژگیهای بخش بیرونی پوسته زمین است.باکشف ذخائراورانیوم درایران کشورما علاوه برانرژی هسته ای ازدیگرموهبتهای الهی مانندانرژی گرمائی،خورشیدی،بادی و...برخورداراست. توجه انسانها به کره ی زمین به عنوان تنهامکان برای زندگی است که استفاده ی نادرست ازآن موجب نابودی زمین خواهدشد. دانش زمین شناسی به دوبخش اصلی تقسیم می شود: 1
)زمین شناسی فیزیکی:به مطالعه ی موادسازنده زمین مانندکانیها وسنگهاوهمچنین فرآیندهائی که درزمین یادرسطح آن رخ می دهندمی پردازد.
2)زمین شناسی تاریخی:به مطالعه منشاوتحولات زمین،تاریخچه قاره هاواقیانوسها،جانوران وگیاهان،هواکره ورویدادهای گذشته ی زمین می پردازد.
شاخه های علم زمین شناسی: 1)زمین شناسی اقتصادی:به دنبال مکانهائی هستندکه درآن ذخائرمعدنی ارزشمندمانندمس، طلا،آهن،نقره و...قراردارند. 2)آب شناسی:مطالعه درزمینه تشکیل سفره های آب زیرزمینی،حرکت آب دردرون زمین وچگونگی یافتن آنها است.اماآبشناسان به مطالعه ی آبهای سطحی می پردازند. 3)ژئوفیزیک:مطالعه ی ساختمان درون زمین وشناسائی ذخائرمعدنی به کمک امواج لرزه ای،بررسی مغناطیس،مقاومت الکتریکی وشدت گرانش سنکها. 4)زمین شناسی نفت:شناخت چگونگی تشکیل ومهاجرت نفت دراعماق زمین ویافتن مکانهائی که درآن نفت تجمع می یابد. 5)دیرینه شناسی:یافتن اطلاعاتی درباره تاریخچه ی حیات،سرگذشت زمین،آب وهوای گذشته بابررسی فسیلهاوشواهدموجوددرسنگها. 6)زمین شناسی مهندسی:ویژگیهای موادسطحی زمین راازنظرمقاومت دربرابرفشار،نفوذپذیری ومکان مناسب برای ساخت سازه های مهندسی مانندسد،نیروگاه،تونل،جاده و...بررسی می کند 7)تکتونیک(زمین ساخت):علم شناسائی وبررسی ساختارهای تشکیل دهنده ی پوسته زمین وعلت به وجودآمدن آنهاست.مطالعه ساختاردرونی زمین،چگونگی تشکیل رشته کوهها، اقیانوسها،زمین لرزه هاودیگررخدادهای سطح زمین. 8)سنگ شناسی(پترولوژی):مطالعه سنگهای آذرین ودگرگونی چگونگی تشکیل ،منشا،رده بندی وترکیب آنها. 9)رسوب شناسی وسنگ شناسی رسوبی:مطالعه چگونگی تشکیل رسوبات دراثرهوازدگی وفرسایش وتبدیل آنهابه سنگهای رسوبی. 10) ژئومورفولوژی(زمین ریخت شناسی):علم مطالعه سیماها،پدیده هاوشکلهای سطح زمین مانندکوهها،دره ها،پستی وبلندی هاوشیوه تشکیل آنهاتوسط عوامل سطحی است. 11)زمین شناسی زیست محیطی:حل مسائل زیست محیطی مانندشیوه انتقال ورفع آلاینده ها، فرسایش خاک،افزایش جمعیت،بهره برداری بیش ازحدازمنابع معدنی افزایش روزافزون فاضلابهاو... 12)زمین شناسی پزشکی:مطالعه تاثیرعناصر،کانیها وموادزمین برسلامت انسان.
سؤالات 1--مطالعه درموردمغناطیس زمین مربوط به کدام شاخه ی علم زمین شناسی است؟ الف)ژئومورفولوژی ب)پترولوژی ج)ژئوفیزیک د)دیرینه شناسی
2--تحقیق ومطالعه درموردسنگهای آذرین مربوط به کدام شاخه ی علم زمین شناسی است؟ الف)دیرینه شناسی ب)پترولوژی ج)زمین شناسی اقتصادی د)ژئوفیزیک
3-حل مسائل مربوط به بهره برداری بیش ازحدازمنابع معدنی مربوط به کدام شاخه ی علم زمین شناسی است؟ الف)زمین شناسی پزشکی ب)زمین شناسی زیست محیطی ج)زمین شناسی اقتصادی د)ژئوفیزیک
4-مطالعه ی موادسازنده زمین مانندکانیها وسنگها مربوط به کدام شاخه اصلی زمین شناسی است؟ الف)زمین شناسی اقتصادی ب)زمین شناسی تاریخی ج)زمین شناسی فیزیی د) ژئوفیزیک
-۵ مطالعه چگونگی تشکیل رشته کوهها، مربوط به کدام شاخه ی علم زمین شناسی است؟
الف) تکتونیک ب)ژئومورفولوژی ج)پترولوژی د)زمین شناسی مهندسی
--------------------------------------------------------------- فصل دوم- بخارآب درهوا 1
- رطوبت مطلق : جرم بخار آب موجود در واحد حجم هوا را، رطوبت مطلق می گویند . در هر دمایی، هوا قادر است مقدار مشخصی بخار آب را به خود جذب کند. هرچه دماي هوا بالاتر باشد، قابلیت جذب بخار آب آن بیشتر است. 2-رطوبت نسبی : براي بیان کی فیت هوا از نقطه نظر مقایسه آن با حالت اشباع از اصطلاح رطوبت نسبی استفاده می شود. رطوبت نسبی={(رطوبت مطلق هوا) تقسیم بر(طوبت مطلق لازم براي اشباع هوا درآن دما)}*0 10 رطوبت سنج نیزترکیبی ازدودماسنج خشک وتراست که ازروی اختلاف دمای آنهارطوبت نسبی هوارااندازه می گیرند. نقطه شبنم دمایی را که در آن هواي غیراشباع به حالت اشباع درمی آید، نقطه شبنم می گویند . حال اگر دما از این نقطه هم پایین تر برود، رطوبت هوا بیش از ظرفیت آن است و به صورت قطرات شبنم در جاهاي سرد مثل برگ گیاهان می نشیند. ابر و مه براي تشکیل ابر باید هواي مرطوب، سرد شود و دماي آن به زیر نقطه شبنم برسد . با تشکیل قطرات آب یا تکه هاي یخ، این ذرات در هوا معلق می مانند و مجموعه آنها، ابرها را تشکیل می دهند . از نظر کلی، ابر و مه تفاوتی ندارند، فقط مه در قسمتهاي پایین و ابر در نواحی بالا تشکیل می شود و قطر ذرات آب تشکیل دهنده ابر و مه از/02 میلیمتر تجاوز نمی کند . ابرها را به سه دسته کلی لایه اي (استراتوس)، توده اي (کومولوس) و پر مانند (سیروس ) تقسیم می کنند. اگر ارتفاع تشکیل ارتفاع ابر بیش از معمول باشد، جلوي نام آن پیشوند آلتو قرار می دهند و اگر ابر،قدرت بارندگی داشته باشد، در جلوي نام آن کلمه نیمبوس به کار می برند . براي آنکه بارندگی رخ دهد با ید ذرات تشکیل دهنده ابر به قدر کافی بزرگ و سنگین شوند تا بتوانند سقوط کنند. آب و هوا(اقلیم) آب و هواي هر منطقه، تابع دو عامل اصلی دما و بارش است. مناطق کم باران درعرضهای جغرافیائی25درجه شمالی و30درجه جنوبی واقع اندودراین مناطق میزان تبخیربیش ازبارش وازسوی دیگ بادهای آن خشک اند ورطوبت زیادی راجذب می کنند.درعرضهای 40تا50درجه میزان بارش بیش ازتبخیراست وعلت آن برخوردبادهای مخالفی است که ازجانب قطب ومناطق معتدله می وزدودراین مناطق جبه های پربارانی راتشکیل می دهند.
سؤالات 1- نقطه شبنم چه دمایی است؟ الف) دمایی که در آن هوا از بخار آب اشباع نشده باشد. ب) دمایی که در آن هوا از بخار آب اشباع شده باشد. ج) دمایی که در آن رطوبت هوا بیش از ظرفیت آن است. د) دمایی که در آن رطوبت هوا کمتر از ظرفیت آن است
2- "سیرواستراتوس"چه نوع ابري است؟
الف) ترکیبی از ابرهاي توده اي و لایه اي ب) ترکیبی از ابرهاي پرمانند و لایه اي ج) ترکیبی از ابرهاي پرمانند و توده اي د) ترکیبی از ابرهاي لایه اي و بارانی
3- اگر ابر قدرت بارندگی داشته باشد در جلوي نام آن کلمه ....... را به کار می برند.
الف) سیرو ب) آلتو ج) نیمبوس د) کومولو
۴- هرچه دماي هوا ....... باشد، قابلیت جذب بخار آن ....... است.
الف) پایین تر بیشتر ب) پایین تر کمتر ج) بالاتر کمتر د) پایین تر اشباع
5-رطوبت نسبی ورطوبت مطلق هوای منطقه ای به ترتیب75درصد و12گرم درمترمکعباست.هرمترمکعب هوا،حداقل باچندگرم بخارآب دیگربه حداشباع می رسد؟
الف)4 ب)25/6 ج)9 د)16
--------------------------------------------------------------- فصل سوم- آب در دریا
ویژگیهاي آب دریا املاح اگر آب دریا را تبخیر کنیم یا بجوشانیم، مقداري نمکهاي مختلف به دست می آوریم . مقدار نمکهاي محلول در آب را معمولاً برحسب گرَم بر کیلوگرم آب، بیان می کنند و به آن درجه شوري می گویند. گازها گازها هم در درون آب دریا یافت می شوند و در این میان اکسیژن و دي اکسید کربن از بقیه مهمتر هستند. ماهیها و جانوران آبزي دیگر از اکسیژن محلول در آب استفاده می کنند و سپس اکسیژن اتمسفري جایگزین اکسیژن مصرف شده می شود . فقط مقدار کمی از دي اکسید کربن محلول در آب به صورت باقی می ماند . مقدار زیادي از این گاز با آب واکنش کرده و به صورت یونهاي کربنات و بیکربنات درمی آید. دما عامل اصلی گرم کننده آب دریا اشعه خورشید است که تا عمقی متجاوز از صد متر در آب دریا نفوذ می کند . جریانهاي دریایی با جابه جا کردن آبهاي سرد و گرم، دما را در نواحی مختلف تا حدي متعادل می کنند . در عمق بیش از 500 متر، دماي آب ثابت و برابر 4 درجه سانتی گراد است. فاصله میان لایه سطحی آب و قسمتهاي عمیق که دماي آب کاهش می یابد، ترموکلاین نام دارد. فشار - فشار آب با افزایش عمق، زیاد می شود. در مقابل هر ده متر عمق، یک اتمسفر بر فشار آب اضافه می شود. چگالی - هرچه آب دریا شورتر، سردتر و داراي مواد معلق بیشتري باشد، چگالتر است. حرکات - آب اقیانوسها و دریاها دائماً در حال حرکت است . این حرکت، علل مختلفی دارد که از میان آنها می توان اثر باد (موج) و نیروي گرانشی ماه و خورشید (جزر و مد) را نام برد. امواج - حرکت منظم ذرات آب به طرف بالا و پایین، موج نامیده می شود که به صورت چینهایی در سطح آب دیده می شود . وقتی موجی از سطح آب می گذرد، ذرات آب در قسمت سطحی حرکت دایره مانندي انجام می دهند . قطر این دایره ها با افزایش موج کاه ش می یابد و در عمقی معادل نصف طول موج، ذرات آب تقریباً دیگر حرکتی ندارند . جریانهاي اقیانوسی- توده هاي آب در امتداد سطح یا در عمق اقیانوسها حرکت می کنند . این گونه حرکات آب را جریانهاي سطحی و عمقی می خوانند. جریانهاي سطحی : عامل مهم به وجود آورنده جریانهاي سطحی، بادهاي عمومی هستند. زمانی که باد در امتداد سطح آب می وزد، علاوه بر تولید موج می تواند آبهاي سطحی را به جلو براند . عواملی نظیر حرکت وضعی زمین، اختلاف چگالی آب و شکل بستر اقیانوسها نیز در جریانهاي سطحی مؤثرند . جریانهاي دریایی گلف استریم و لابرادور از جریانهاي سطحی هستند. جریانهاي عمیق : اختلاف چگالی آب اقیانوسها در نقاط مختلف، موجب جابه جایی آب و تشکیل جریانهاي قائم می شود. اختلاف شوري، مخلوط شدن آب با گل و لاي و سرد شدن آب از عوامل به وجود آورنده جریانهاي عمیق هستند. شکل شناسی بستر اقیانوسها مطالعه بستر اقیانوسها در چند دهه اخیر، به روشن شدن وضعیت زمین شناسی سیاره ما کمک شایانی کرده است . بستر اقیانوسها مانند سطح خشکیها داراي پستی و بلندیها و عوارض متنوعی است . برخی از مهمترین بخشهاي تشکیل دهنده بستر اقیانوسها عبارتند از: فلات قاره فلات قاره بخ ش کم شیب حاشیه قاره هاست که از خط ساحلی تا سراشیب قاره یعنی جایی که شیب بستر دریا ناگهان تغییر می کند ادامه دارد. فلات قاره از نظر زمین شناسی جزو قاره به حساب می آید . شیب فلات قاره حدود 1/0درجه است.فلاتهاي قاره بیشتر از لایه هاي رسوبی ضخیم ساخته شده اند. سراشیب قاره فلات قاره به بخش نسبتاً پر شیب تري از بستر اقیانوس (با شیب حدود 2 تا 6 درجه ) منتهی می شود که به آن سراشیب قاره می گویند. خیز قاره در دامنه سراشیب قاره نیز معمولاً منطقه اي با شیب نسبتاً آرام به نام خیز قاره وجود دارد که سراشیب قاره را به حوضه عمیق اقیانوس متصل می کند. عمیقترین بخشهاي اقیانوسی در دراز گودالها قرار دارد . ژرفترین نقطه اقیانوسها، در دراز گودال ماریانا در غرب اقیانوس آرام واقع است. دشت مغاکی دشت مغاکی بخش مسطح، هموار و عمیق حوضه هاي اقیانوسی را تشکیل می دهد . پشته هاي اقیانوسی پشته هاي اقیانوسی در واقع رشته کوههاي خطی بزرگی هستند که به طول حدود 60 هزار کیلومتر درکف اقیانوسها امتداد دارند. پشته هاي اقیانوسی محل فعالیتهاي آتشفشانی و زمین لرزه هاي فراوان است.
سؤالات 1- هرچه دماي آب ....... و شوري آب ....... باشد، چگالتر است.
الف) بیشتر کمتر ب) کمتر بیشتر ج) بیشتر بیشتر د) کمتر کمتر
2- کدامیک از عوامل زیر در جریانهاي سطحی آب اقیانوسها مؤثر است؟
الف) اختلاف چگالی آب ب) شکل بستر اقیانوسها ج) بادهاي عمومی د) درجه شوري
۳- جریان دریایی لابرادور، آبهاي ....... را به عرضهاي ....... می برد.
الف) سرد قطبی بالاتر ب) گرم استوایی بالاتر ج) سرد قطبی پایین تر د) گرم استوایی پایین تر
4- فاصله میان لایه سطحی آب و قسمتهاي عمیق را که دماي آب کاهش می یابد، چه می نامند؟
الف) حوضه اقیانوسی ب) ترموکلاین ج) خیز قاره د) سراشیب قار ه
5- جریانهاي عمیق آب به چه علت به وجود می آیند؟
الف) بادهاي عمومی ب) اختلاف چگالی ج) اختلاف فشار د) بادهاي موسمی
6- درعمق 100 منری ،فشارآب دریاچندبرابرعمق 20متری است؟
الف)50 ب)6 ج)20 د)5
۷- چگالی کدامیک ازآبهای زیربیشتراست؟
الف)گرم وشور ب)سردوگل آلود ج)سردوزلال د)گرم وزلال
-------------------------------------------------------------- فصلچهارم- آب در خشکی
آبهاي جاري بخشی از باران را که در سطح زمین به سوي مناطق پست تر جاري می شود« رواناب » می گویند . عواملی مانند تراکم خاك، گیاهان و گیاخاك موجود در خاك در میزان رواناب تأثیر دارند. حوضه آبریز بدنه اصلی هر رودخانه، مرکب از تعدادي رودهاي کوچک است. رودهاي کوچک نیز خود از انشعابات کوچکتر تشکیل شده اند که رواناب ها قسمت اعظم آن را تأمین می کنند. منطقه اي که به وسیله یک رود و شاخه هاي آن زهکشی می شود« حوضه آبریز » نام دارد.براي هر یک از انشعابات رود نیز می توان حوضه آبریز در نظر گرفت . خطی که یک حوضه آبریز را از ح وضه مجاور جدا کند، خط تقسیم نامیده می شود. سرعت آب سرعت آب، فاصله اي است که هر ذره از آب در واحد زمان طی می کند . سرعت آب در نقاط مختلف یک رودخانه، متفاوت است . در مقطع یک رودخانه مستقیم بیشترین سرعت جریان آب در وسط و نزدیک سطح آب است . وقتی مسیر رودخانه داراي انحنا باشد، بیشترین سرعت از وسط رودخانه به طرف دیواره مقعر آن منتقل می شود. آبدهی حجم آبی که در واحد زمان، از مقطع عرضی رودخانه عبور می کند،« دبی » خوانده می شود. آبدهی معمولاً برحسب متر معکب در ثانیه بیان می شود. آب زیر زمینی آب زیر زمینی بخشی از منافذ خالی سنگها و خاکها را در زیر زمین اشغال می کند. پس از هر بارندگی، قسمتی از آب باران به داخل زمین نفوذ می کند . بخشی از این آب به صورت معلق در فضاهاي خالی خاکها و سنگها باقی می ماند. در نتیجه منطقه اي در بالا به وجود می آید که در آن منافذ خالی، هم با آب و هم با هوا پر شده است. به این منطقه « منطقه تهویه » می گویند. بخشی از آب نفوذي نیز از لابه لاي منافذ خاك و سنگ به راه خود به طرف پایین ادامه می دهد تا جایی که تمام فضاهاي خالی از آب پر شود این منطقه را« منطقه اشباع » می گویند. سطح فوقانی منطقه اشباع را، اگر با لایه نفوذ ناپذیري محصور نشده باشد« سطح ایستابی » می نامند. تخلخل و نفوذ پذیري تخلخل عبارت است از حجم فضاهاي خالی یک نمونه سنگ یا رسوب به حجم کل آن، که معمولاً به صورت درصد بیان می شود . تخلخل به عوامل مختلفی مانند شکل، اندازه و آرا یش دانه ها، درجه سیمان شدگی، میزان هوازدگی و تعداد درز و شکافها بستگی دارد. تخلخل={(حجم فضاهاي خالی)تقسیم بر(حجم کل)}* 100 حرکت آب زیر زمینی آب از جایی که ارتفاع و فشار بیشتري دارد به سمت منطقه اي که ارتفاع و فشار آن کمتر است حرکت می کند . بنابراین آب از جایی که سطح ایستایی، بالاتر است به سمت محلی که سطح ایستابی پایینتر است، جریان می یابد. آبخوان (لایه آبدار) آبخوان« سفره زیرزمینی » یا « لایه آبدار » عبارت از لایه یا لایه هایی از رسوبات با سنگهاي نفوذپذیر اشباع از آب در زیرزمین است که آب بتواند نسبتا به آسانی در آن حرکت کند . رسوبات سخت شده، ماسه، شن، ریگ و غیره معمولاًاز نظر تشکیل آبخوان بسیار مناسب اند . آبخوان را به دو نوع آزاد و تحت فشار، تقسیم می کنند . در آبخوان آزاد،سطح ایستابی سطح فوقانی منطقه اشباع را تشکیل می دهد . در آبخوان تحت فشار، لایه نف وذپذیر بین لایه هاي نسبتاً نفوذناپذیري محصور شده است . آب باران و غیره از جایی که لایه نفوذپذیر در سطح زمین بیرون زدگی دارد وارد آن می شود، که به آن منطقه تغذیه یا آبگیري می گویند . وقتی چاهی تا یک سفره تحت فشار حفر شود آب در آن بالا می آید. ارتفاعی که آب تا آنجا بالا می آید با سطح پیرومتریک مشخص می شود. ترکیب شیمیایی آب ضمن حرکت آهسته در زیر زمین فرصت زیادي براي حل کردن کانیهاي مسیر خود دارد . به همین جهت میزان نمکهاي محلول در آبهاي زیرزمینی به طور کلی بیشتر از مقدار املاح آب رودهاست . مقدار نمکهاي موجود در آبهاي زیرزمینی موجود در سنگهاي آذرین و دگرگون شده معمولاً خیلی کم است . آب موجود در سنگهاي کربناتی معمولاً از نوع آبهاي سخت است یعنی یونها کلسیم و منیزیم بالایی دارد . آبهاي موجود در سنگهاي تبخیري مانند سنگ نمک و سنگ گچ عموماً نمکهاي زیادي دارند. لایه هاي آبدار موجود در رسوبات آبرفتی معمولاً حاوي آب شیرین اند. یخچالها حدود 2 درصد آبهاي روي زمین به صورت یخ، 10 درصد از خشکیهاي زمین را می پوشانند . 86 درصد یخچالهاي زمین در قطب جنوب، 10 درصد جزیره گرینلند و بقیه به صورت پراکنده در نقاط مختلف زمین قرار دارن د. یخچالها در مناطقی که بارش برف سالانه بیش از مقداري است که ذوب می شود، به وجود می آیند . انباشته شدن برف، سبب متراکم شدن برفهاي عمقی می شود . به این ترتیب یخ برفی تشکیل می شود . به تدریج یخ برفی فشرده تر می شود و یخ حبابدار و پس از آن یخ بلوري تشکیل می شود. در این حال یخچال تشکیل شده است. دریاچه ها آبهاي ساکن داخل خشکی ها را که ارتباط مستقیم با دریاها ندارند، دریاچه می گویند . دریاچه ها در همه جا و در شرایط زمین شناسی گوناگون ممکن است تشکیل شوند . ترکیب شیمیایی آب دریاچه ها به عواملی مانند جنس سنگهایی که آبهاي زیرزمینی و آب رودهاي تغذیه کننده، از آنها عبور می کنند و جنس بستر دریاچه، میزان تبخیر در منطقه، میزان آبهاي ورودي و خروجی و پوشش گیاهی منطقه بستگی دارد.
سؤالات
1- وقتی که مسیر رودخانه داراي انحنا باشد، سرعت آب در کدام قسمت بیشتر است؟ الف) در وسط رودخانه ب) نزدیک کف و دیواره ها ج) در طرف دیواره مقعر د) در طرف دیواره محدب
2- کدامیک از موارد زیر براي تشکیل لایه آبدار مناسبتر است؟
الف) سنگهاي کربناتی ب) شن و ماسه ج) خاکهاي رس د) سنگهاي آذرین
3- جایی که لایه نفوذپذیر در سطح زمین بیرون زدگی دارد، چه نامیده می شود؟
الف) سطح ایستابی ب) منطقه تحت فشار ج) منطقه آبگیري د) سطح پیزومتریک
4- دریاچه ولشت چگونه تشکیل شده است؟
الف) باقی مانده یک دریاي قدیمی است. ب) بر اثر رسوب گذاري یخچالها به وجود آمده است. ج) بر اثر ریزش کوه و بستهیر رود به وجود آمده است. د) حاصل فروافتادگی قسمتی اززمین است.
۵- آبهاي موجود در کدامیک از سنگهاي زیر، نمک زیادتري دارند؟
الف) سنگهاي آذرین ب) سنگهاي دگرگون شده ج) سنگهاي تبخیري د) سنگهاي کربناتی
۶-باکاهش کدامیک درحوضه آبریز،دبی رودی که آن حوضه راپس ازیک بارندگی تخلیه می کند،افزایش می یابد؟ الف) وسعت ب)پوشش گیاهی ج)مقداربارندگی د)رطوبت نسبی هوا
7- اگرمقدارتخلخل یک سنگ32 درصد وحجم فضاهای ختلی آن 6/1مترمکعب باشد،حجم کل سنگ چندمترمکعب است؟
الف)5/ ب)2 ج)5 د)20
--------------------------------------------------------------- فصل پنجم - کانیها
کانیها کانیها مواد طبیعی، غیرآلی، متبلور و جامدي هستند که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارند . سنگها از تجمع کانیها ساخته می شوند و کانیها از تجمع اتمها ساخته می شوند. بعضی کانیها در سطح زمین و بعضی در درون زمین فراوان تر هستند . فراوانی یک کانی به شرایط تشکیل آن و پایداري آن در محیط نیز وابسته است . بعضی کانیها از انجماد مواد مذاب، بعضی از سرد شدن بخارها در سطح یا شکاف سنگها، بعضی از تبخیر محلولهاي اشباع، بعضی از تخریب کانیهاي دیگر و بعضی دیگر در نتیجه وارد آمدن فشار و گرماي زیاد روي کانیهاي دیگر به وجود می آیند. خواص فیزیکی کانیها 1- شکل بلور- تقریباً همه کانیها به صورت متبلور دیده می شوند؛ یعنی اتمهاي آنها طبق نظم معینی کنار هم قرار می گیرند . در نتیجه بلور داراي سطوح صاف است و به یالها و سطوح خارجی محدود می شود . اندازه بلورها متفاوت و به « ریزبلور » به بلورهاي قابل مشاهده با میکروسکوپ « درشت بلور » به بلورهاي قابل مشاهده با چشم می باشد « نهان بلور » بلورهاي قابل تشخیص با پرتو ایکس. می گویند. زوایاي بین سطوح مشابه در تمام بلورهاي یک کانی معین، یکسان و تغییر ناپذیر است. 2-سختی- به مقاومت کا نی در برابر خراشیده شدن، سختی کانی گفته می شود. سختی کانیها بیشتر به طرز قرار گرفتن اتمها در شبکه بلورین و نوع پیوندهاي اتمی در کانی بستگی دارد تا ترکیب شیمیایی آنها . در مقیاس موس (mohs)که مقیاسی براي سختی کانیهاست، نرم ترین کانی (تالک) سختی یک دارد و سخت ترین کانی (الماس ) سختی ده دارد. 3-جلا - توانایی کانی در منعکس ساختن، عبور یا جذب نور را جلا می گویند . جلاي کانیها را می توان به دو گروه فلزي و غیر فلزي تقسیم کرد . در جلاي فلزي نور به خوبی منعکس می شود . در جلاي غیر فلزي نور به خوبی منعکس نمی شود و براي بیان آن از اصطلاحاتی مانند صمغی، چوب، ابریشمی، خاکی و ... استفاده می شود. 4- کلیواژ (رخ) - بعضی بلورها، به هنگام شکسته شدن در امتداد سطح یا سطوح معینی از هم جدا می شوند. هر قدر قدرت پیوند اتمی در امتداد سطوحی ضعیف تر باشد، کانی در آن جهت آسانتر می شکند. 5- چگالی نسبی - چگالی نسبی کانی از تقسیم چگالی کانی به چگالی آب به دست می آید . هر قدر اتمهاي سازنده کانی به هم نزدیکتر و فشرده تر باشند، چگالی نسبی کانی بیشتر خواهد بود. 6-رنگ و رنگ خاکه- می توان کانی ها را از روي رنگ آنها شناسایی کرد اما این یک قاعده کلی نیست زیرا ناخالصی ها رنگ کانی را تغییر می دهند . اما بعضی کانیها مثل یاقوت (قرمز)، فیروزه (فیروزه اي )، گرافیت (سیاه ) و مالاکیت (سبز) با رنگشان قابل شناسایی هستند . اگر کانی را روي چینی بدون لعاب بکشیم، از روي رنگ خطی که بر جاي می گذارد، می توان نوع کافی را تشخیص داد. 7- راههاي شناسایی دیگر بعضی راههاي دیگر شناسایی عبارتند از بررسی چکش خواري کانی، مقاومت کانی در برابر گرما، مزه کانی، خاصیت مغناطیسی کانی، لمس کانی و استفاده از بعضی واکنشهاي شیمیایی براي شناسایی کانی. کانیهاي ماگمایی سنگهاي آذرین از سرد شدن مواد مذاب درونی به نام ماگما به وجود آمده اند. ماگما یک ترکیب سیلیکاتی با مقداري اکسیدهاي فلزي، بخار آب و دیگر مواد فرار است که از اعماق به قسمتهاي بالایی پوسته راه می یابد . ماگما در ضمن بالا آمدن، به تدریج دماي خود را به سنگهاي اطراف منتقل می کند و سرد می شود و کانیهاي آذرین یکی پس ازدیگري متبلور می شوند . مهمترین کانیهاي ماگمایی عبارتند از سیلیس و سیلیکاتهاي فلزاتی چون آلومینیوم، آهن، کلسیم، منیزیم، سدیم و پتاسیم که 99 درصد حجم سنگهاي آذرین را تشکیل می هند . به مقدار بسیار کم در این گونه سنگها، کانیهاي غیرسیلیکات مانند اکسیدها، فسفاتها، سولفاتها و سولفیدها نیز یافت می شود. سیلیکاتها واحد سازنده سیلیکاتها به شکل هرم چهار وجهی است که سطوح آن را مثلثهاي متساوي الاضلاع تشکیل می دهند . این واحد سازنده ( Sio4) داراي 4بار منفی است . این بنیانها به وسیله یونهاي مثبتی چون آلومینیوم، آهن، منیزیم و غیره طوري به یکدیگر متصل شده اند که واحد سازنده بلور در مجموع داراي بار خنثی است . سیلیکاتها را به دو دسته تیره (داراي آهن و منیزیم) و روشن (فاقد آهن و منیزیم) تقسیم می کنند. در زیر به چند نمونه مهم سیلیکاتها اشاره شده است. سیلیکاتهاي تیره الیوین - الیوین سیلیکات آهن و منیزیم با بلورهاي سبز زیتونی است، جلاي شیشه اي دارد و فاقد رخ است . الیوین در دماي بالا تشکیل می شود. تحت تأثیر محلولهاي آبدار گرم ابتدا به سرپانتین و سپس به تالک مبدل می شود. پیروکسن - سیلیکات کلس یم، آهن و منیزیم به رنگهاي سیاه تا سبز تیره است. بلورهاي آن به شکل منشور است . مهمترین نوع آن اوژیت است. آمفیبولها - سیلیکاتهاي کلسیم، آهن و منیزیم آبدارند . بلور آنها سوزنی شکل است. مهمترین آنها هورنبلاند است . آزبست نیز از انواع آمفیبولهاست. میکاي سیاه یا بیوتیت - سیلیکات آهن، منیزیم و پتاسیم آبداراست. بلورهاي آن به شکل پولکهاي سیاه براق است. به آسانی ورقه ورقه می شود یعنی رخ یک جهتی دارد. سیلیکاتهاي روشن میکاي سفید (مسکوویت) -این کانی به جاي آهن و منیزیم داراي پتاسیم و آلومینیوم است . می توان آن را سیلیکات پتاسیم و آلومینیوم آبدار در نظر گرفت . رنگ آن سفید تا بور است . بقیه مشخصات آن مانند میکاي سیاه است. فلدسپاتها - بعضی سیلیکات آلومینیوم و پتاسیم (ارتوکلاز) و بعضی ها سیلیکات سدیم و کلسیم دار (پلاژیوکلاز ) هستند. ارتوکلازها به رنگ کرم روشن تا صورتی در سنگهاي آذرین یافت می شوند . رنگ پلاژیوکلازها سفید تا خاکستري کم رنگ است. کوارتز- فرمول شیمیایی آنSio2 است . سختی آن زیاد است و رخ ندارد. جلاي آن شیشه اي است . کوارتز گاهی به صورت رگه اي هم یافت می شود. عقیق وآمتیست(کوارتزبنفش) نوعی کوارتزند غیر سیلیکاتها آپاتیت - فسفات کلسیم با کمی کلر یا فلوئور است . بلورهاي آن زرد یا سبز مایل به زرد است . از آپاتیت در تهیه کودهاي شیمیایی استفاده می شود. فیروزه - فسفاتی به رنگ آبی فیروزه اي است. باریت - سولفات باریم است که معمولاً به صورت رگه هاي معدنی یافت می شود . رنگ آن سفید و یا خاکستري است و چگالی آن زیاد است(5/4). پیریت - سولفات آهن با بلورهاي مکعبی شکل و جلاي فلزي است. کانیهاي رسوبی مواد حاصل از تخریب سنگهاي آذرین، دگرگون شده و رسوبی توسط آبهاي جاري به حوضه هاي رسوب گذاري حمل و در دریاچه ها ته نشین می شوند . پس در اثر تبخیر و یا واکنشهاي شیمیایی در دریاچه ها و دریاها کانیهاي رسوبی را پدید می آورند. در میان کانیهاي رسوبی کانیهاي رسی، کربناتها، کلریدها و سولفاتها فراوانتر هستند. کانیهاي رسی - این کانیها از تجزیه شیمیایی پاره اي سیلیکاتها در اثر هوازدگی شیمیایی به وجود می آیند . کانیهاي رسی همراه با مواد آلی گیاهی و جانوري و باکتریها، خارجی ترین قشر پوسته زمین یعنی خاك را به وجود می آورند. کانیهاي رسی دانه ریزند و ساختمان ورقه اي دارند. کربناتها - از کربناتها، می توان کانی کلسیت را نام برد که کانی اصلی سنگهاي مرمر و آهکی است . کلسیت با اسید کلریدریک به سهولت می جوشد و رخ سه جهتی دارد. کانی دولومیت نیز از کربناتها است. خواص دولومیت بسیار شبیه کلسیت است، اما دولومیت فقط به صورت پودر با اسید کلریدریک واکنش می دهد. کلریدها و سولفاتها کلرید سدیم (هالیت) از مهمترین و فراوان ترین رسوبات شیمیایی است که از تبخیر آب کولابها به وجود می آید . بلورهاي آن مکعبی شکل و شورمزه است و در زیر چکش به صورت مکعب هاي کوچک در می آید .سولفاتها نیز همراه کلریدها در رسوبات تبخیري یافت می شوند . مهمترین سولفاتها،انیدریت(سولفات کلسیم بدون آب) است که بلورهایی به شکل قوطی کبریت دارد . ژیپس یا گچ (سولفات کلسیم آبدار) نیز از سولفاتهاي مهم است که براي تهیه گچ، مصرف می شود. بلورهاي ژیپس به آسانی ورقه ورقه می شوند. کانیهاي دگرگونی بسیاري از کانیهاي موجود در سنگهاي آذرین و رسوبی، در اثر فشار لایه هاي فوقانی و دماي زیاد قشر زیرین پوسته یا در مجاورت توده هاي ماگمایی تغییر شکل و حالت می دهند و به صورت کانیهاي دگرگونی در می آیند. گارنتها (گروناها) - گارنتها از انواع سیلیکاتها و سنگهاي دگرگون شده مانند میکاثیست است . سختی گارنتها زیاد است و به رنگهاي سبز، سیاه، یاقوتی و به اندازه هاي مختلف یافت می شود. گرافیت- تنها کانی دگرگونی است که منشأ زیستی دارد . این کانی بسیار نرم است و از دگرگون شدن انواع زغال سنگ به وجود می آید. کاربرد کانیها 1- بسیاري از کانیها به علت دارا بودن رنگ، جلا، شکل ویژه بلور و سختی زیاد، قیمتی یا نیمه قیمتی به شمار می روند و در جواهرسازي مورد استفاده قرار می گیرند. الماس، زمرد، آمتیست (کوارتز بنفش) و کرندم از این دسته اند. 2-زمین شناسان با دانستن شرایط تشکیل یک کانی، براي درك بعضی وقایع گذشته، از کانیها استفاده می کنند. 3- بسیاري از اجسام را می توان با استفاده از موادي که از کانسنگ ها استخراج می شود، ساخت؛ مثلاً آهن از هماتیت و آلومینیوم از بوکسیت گرفته می شود . کانسنگ به ماده اي گفته می شود که می توان آن را براي حاصل آوردن فراورده هاي پر ارزش استخراج و تصفیه کرد.
سؤالات
1-شکل بلور کدامیک از کانیهاي زیر صحیح است؟
الف) هالیت - ورقه ورقه ب) کوارتز- سوزنی ج) ژیپس – مکعبی د) پیریت – صدفی
2- چگونه می توان کلسیت و دولومیت را از هم تشخیص داد؟ الف) از شکل بلور ب) در زیر چکش ج) اثر بر اسید کلریدریک د) از سطح شکست
3- گرافیت می تواند از دگرگونی کدامیک از کانیهاي زیر تشکیل شود؟
الف) مالاکیت ب) گارنت ج) آنتراسیت د) میکاي سیاه
4- کدامیک از عناصر زیر در سیلیکاتهاي روشن یافت نمی شود؟
الف) سدیم ب) پتاسیم ج) منیزیم د) آلومینیوم
5- آزبست از کدام دسته کانیهاست؟
الف) فلدسپاتها ب) آمفیبولها ج) پلاژیوکلازها د) سیلیکاتهاي روشن
۶- کدامیک از کانیهاي زیر بلورهاي لوزي السطوح دارند؟
الف) دولومیت ب) هالیت ج) پیریت د) گرافیت
7- ازاستخراج و تصفیه کانی بوکسیت کدام محصول را می توان به دست آورد؟
الف) گچ بنایی ب) کود شیمیایی ج) آهن د) آلومینیوم
8- از آپاتیت در تهیه کدام محصول زیر استفاده می شود؟
الف) جواهر ب) کاغذ سمباده ج) کود شیمیایی د) طلق نسوز
9- کدامیک از کانیهاي زیر سیلیکات آهن، منیزیم و پتاسیم آبدار است؟
الف) سرپانتین ب) پیروکسن ج) آمفیبول د) بیوتیت
10- کدامیک از کانیهاي زیر در جواهرسازي کاربرد دارد؟
الف) هماتیت ب) گارنت ج) هالیت د) پیریت
11- درترکیب کدامیک ازکانیهای زیر،سرب وجوددارد؟
الف)هماتیت ب)گالن ج)پیریت د)هالیت
12- درکدام کانی پیونداتمی درامتدادیک سطح نسبت به دوسطح دیگر،ضعیف تراست؟
الف)گالن ب)کلسیت ج)هالیت د)میکا
--------------------------------------------------------------- فصل ششم- ماگماتیسم و سنگهاي آذرین
سنگهاي آذرین مواد مذاب فقط در بخشهایی از داخل زمین دیده می شوند که گرماي موجود، براي ذوب سنگها کافی است. این مواد مذاب پس از تشکیل شدن، ممکن است که به سطح زمین برسند، یا ا ینکه در درون زمین سرد شوند . در این موارد، سنگهاي آذرین بیرونی و درونی تشکیل می شوند . ساختهایی که پس از سرد شدن کاگما در درون پوسته زمین حاصل می شوند، داراي شکلهاي مختلفی اند و بر این اساس به آنها نامهاي مختلفی داده اند . به عنوان مثال باتولیتها بزرگترین و و سیع ترین توده هاي آذرین عمقی اند که بلورهاي آن دانه درشت هستند . گاهی بر اثر فرسایش لایه هاي رسوبی، باتولیت ها بر سطح زمین ظاهر می شوند. ساختارهاي دیگري نیز از مواد آذرین تشکیل می شوند که به صورت تزریق در بین سنگهاي مجاور هستند. ذوب و تبلور هنگامی که کانی ذوب می شود، در نقطه ذوب فاصله یونها از هم زیادتر شده و شدت ارتعاشات بر نیروي پیوند شیمیایی فائق می آید و در نتیجه نظم ساختمان بلور از بین می رود، حجم ماده زیادتر می شود و چگالی آن کمتر می شود. در حالت تبلور عکس پدیده ذوب رخ می دهد. تشکیل ماگما در تشکیل ماگما، چند عامل دخالت دارند . اولین عامل دما است. افزایش دما باعث سست شدن پیوندهاي یونی کانیها می شود و موجب ذوب سنگها می شود . دومین عامل فشار است. افزایش فشار باعث محکم شدن پیوندهاي شیمیایی می شود، در نتیجه مانع از ذوب سنگها می شود . هرچه عمق زیاد ش ود، فشار افزایش می یابد . براي ذوب سنگها در اعماق زیاد، دماي بیشتري نسبت به سطح زمین لازم است . سومین عامل آب است . چون آب در همه سنگهاي پوسته زمین وجود دارد، لذا افزایش فشار بخار آب را باید عاملی در ذوب سنگها به حساب آورد . در هنگام تشکیل ماگما کانیهایی که نق طه ذوب پایین تري دارند (زودگداز) زودتر از کانیهایی که نقطه ذوب بالاتري دارند (دیرگذاز) ذوب می شوند. نوع کانیها نوع کانیهاي سنگهاي آذرین کاملاً بستگی به ترکیب شیمیایی این سنگها دارد . چنانکه سنگهاي پرسیلیس به علت وفور کوارتز و فلدسپات، ظاهري روشن دا شته و سنگهاي کم سیلیس به علت وفور کانیهاي آهن و منیزیم دار رنگ تیره تر از خود ظاهر می سازند . وقتی ماگماي داغ شروع به سرد شدن می کند در دماهاي مختلف، کانیهایی با ترکیبهاي متفاوت می توانند از مایع جدا شوند . یکی از پژوهشهاي بی سابقه در مورد تبلور ماگما توسط بوون ژئوفیزیکدان آمریکایی انجام شد. بافت بافت یک سنگ آذرین به اندازه، شکل و آرایش کانیهاي موجود در سنگ اشاره می کند . سنگهاي آذرین را از روي بافت، به سه نوع درشت بلور، ریزبلور و شیشه اي طبقه بندي می کنند. هرقدر سرعت سرد شدن، کندتر باشد، بلورها درشت تر می شوند . در بافت شیشه اي به علت سریع سرد شدن، ساختمان منظم بلورین وجود ندارد . بافتی به نام پورفیري نیز وجود دارد که در آن بلورهاي درشت در زمینه اي فاقد بلور یا ریزبلور قرار دارند . وجود بافت پورفیري حاکی از آن است که سنگ در دو مرحله سرد شده است . بافت حفره دار و اسفنجی نیز در سنگ پا و پوکه معدنی دیده می شود که به علت خروج گازها از گدازه در حال انجماد به وجود می آید. طبقه بندي سنگهاي آذرین سنگهاي آذرین را بر اساس ترکیب شیمیایی، نوع کانیهاي تشکیل دهنده و بیرونی و درونی بودن یا بافت سنگ، طبقه بندي می کنند. موارد استفاده سنگهاي آذرین بعضی از سنگهاي آذرین به ویژه گرانیتها و گابروها پس از برش و صیقل دادن به عنوان سنگهاي تزئینی مصرف می شوند. از رگه هاي سیلیس در شیشه سازي، از رگه هاي فلدسپات در چینی سازي، از پوکه معدنی به عنوان عای ق درساختمانها و از سنگ پا براي ساییدن و پرداخت چوب استفاده می شود . بعضی از فلزات باارزش مثل طلا، نقره، مس،جیوه، پلاتین و غیره توسط سنگهاي آذرین فراهم می شود. از فرسایش و هوازدگی کانیهاي سنگهاي آذرین، خاك به وجود می آید که تکیه گاه و محل زیست و تغذیه موجودات زنده در سطح زمین است.
سؤالات
1-از پوکه معدنی، بیشتر در چه موردي استفاده می شود؟
الف) جهت سایین چوب ب) در شیشه سازي ج) در گل حفاري چاههاي نفت د) به عنوان عایق در ساختمانها
-۲ بافتی که در آن بلورهاي درشت در زمینه اي ریز بلور قرار دارند را چه می نامند؟
الف) بافت شیشه اي ب) بافت پورفیري ج) بافت اسفنجی د) بافت حفره دار
3- کدامیک از عوامل زیر مانع از ذوب سنگها می شود؟
الف) افزایش دما ب) افزایش فشار ج) افزایش مواد فرار د) افزایش بخار آب
4- در نقطه ذوب فاصله یونها از هم ....... و چگالی کانی ....... می شود.
الف) بیشتر- کمتر ب) بیشتر- بیشتر ج) کمتر- کمتر د) کمتر- بیشتر
5- از فلدسپات، بیشتر در چه صنعتی استفاده می شود؟
الف) ساختمان سازي ب) شیشه سازي ج) چینی سازي د) داروسازي
6-کدام گزینه،ازساختهای آذریندرونی صفحه ای است؟
الف)سیل ودایک ب)باتولیت وسیل ج)لاکولیت ودایک د)باتولیت ولاکولیت
7-کدام سنگ رنگ روشنتری نسبت به بقیه دارد؟
الف)ابسیدین ب)بازالت ج)ریولیت د)گابرو
8-دریک ماگمای بازالتی حاصل واکنش کانی الیوین باماده مذاب کدام است؟
الف)سرپانتین ب)آمفیبول ج)پیروکسن د)پلاژیوکلازکلسیم دار
--------------------------------------------------------------- فصل هفتم - سنگهاي رسوبی
سنگهاي رسوبی رسوبات به وسیله عواملی مانند آب، یخچال یا باد به وجود آمده و پس از جا به جایی معمولاً به صورت لایه لایه روي هم ته نشین می شوند و سپس مبدل به سنگهاي رسوبی می شوند . سنگهاي رسوبی در سطح زمین فراوانتر از سنگهاي دیگرند و در زندگی ما اثر زیادي دارند . سنگهاي رسوبی منابعی چون نفت، زغال سنگ، گاز، معادن، آهن، سنگهاي ساختمانی و ... را تشکیل می دهند. منشأ رسوبات 1-مواد تخریب شده: شن، ماسه و رس حاصل از تخریب سنگهاي قاره ها، در دریاها رسوب می کنند. 2-بقایاي بدن جانداران: پوسته، صدف و اسکلت جانداران که پس از مرگشان در آب رسوب می کند. 3-مواد شیمیایی : موادي که در خشکیها در آب حل می شوند، به طریقه شیمیایی در آب رسوب می کنند؛ مانند نمک طعام، کربناتهاي کلسیم و منزیم، سولفاتها و ترکیبات آهن و ... کانیهاي موجود در سنگهاي رسوبی در سنگهاي رسوبی سه کانی : رس، کوارتز و کلسیت از همه بیشتر یافت می شود . کانیهاي رسی از تجزیه سیلیکاتها، به ویژه فلدسپاتها حاصل می آیند . این کانیها بعداً می توانند اجزاي اصلی سنگهاي رسی یا شیل ها را تشکیل دهند . کوارتز هم از تجزیه سنگهاي آذرین به وجود می آید، بیشتر حجم ماسه سنگها را کوارتز تشکیل می دهد. مقداري سیلیس محلول نیز در نتیجه هوازدگی سنگهاي گرایشی یا انحلال موجوداتی که اسکلت سیلیسی دارند (دیاتوم ها ) حاصل می آید که بعداً ممکن است سیمان سنگهاي رسوبی دانه درشت را پدید آورد یا کانی جدیدي به نام اوپالSio2.nH2o را به وجود آورد. و کلسدونی نیز سیلیس به صورت بلورهاي دانه ریز دیده می شود . « فلینت » در سنگهاي رسوبی مانند آتش زنه کلیست کانی اصلی تشکیل دهنده سنگهاي آهکی است . کربنات کلیسم می تواند بین ذرات و قطعات سنگها نقوذ کند و آنها را به هم بچسباند. به جز سه کانی رس، کوارتز و کلسیت، کانیهایی مانند : 1) دولومیت، 2) فلدسپاتهاي مختلف و میکا، 3) اکسیدهاي آهن (هماتیت و لیمونیت )، 4) هالیت و ژیپس، 5) قطعات ریز و درشت مواد آتشفشانی و مواد آلی، نیز در سنگهاي رسوبی یافت می شوند. حمل رسوبات مواد سازنده رسوبات شیمیایی به صورت محلول در آب حمل می شوند . بیشتر رسوبات از نوع تخریبی اند و از خرد شدن سنگها در خشکی یا سواحل، حاصل آمده اند . اندازه دانه هایی که به محیط رسوبی برده می شوند به نوع سنگ اولیه، مقاومت آن، نوع عامل حمل کننده، مسافت طی شده و وضعیت مسیر بستگی دارد . دانه ها در ضمن حمل ممکن است، با ایجاد ساییدگی، گرد و بدون زاویه شوند. سنگ شدن (دیاژنز) دیاژنز به مراحلی گفته می شود که طی آن از رسوبات نرم و منفصل، سنگهاي سخت و متصل پدید می آید . دیاژنز به سه صورت می تواند اتفاق بیفتد: 1- سیمان شدن : در این مورد فو اصل موجود در بین قطعات و ذرات سنگ را نوعی ماده شیمیایی پر می کند و آنها را به هم می چسباند . کلیست، دولومیت و کوارتز می توانند سیمان سنگهاي رسوبی شوند . اکسیدهاي آهن، اوپال و ایندریت نیز می توانند سیمان برخی سنگهاي رسوبی شوند. 2- متراکم شدن و خشک شدن : در فر آیند متراکم شدن، به علت فشاري که از لایه هاي فوقانی وارد می آید، فضاهاي میان ذرات به تدریج تقلیل حاصل می کند و بر تراکم و چسبندگی لایه ها افزوده می شود . در فرآینده خشک شدن نیز، آبی که فواصل میان ذرات را پر کرده، بیرون رانده می شود. 3-تبلور دوباره : متبلور شدن بعضی از مواد رسوبی، خود یک نوع تشکیل سنگ محسوب می شود . این فرآیند در بسیاري از سنگهاي آهکی و دولومیتی دیده می شود. بافت دو نوع بافت در سنگهاي رسوبی دیده می شود: 1-بافت آواري (تخریبی): ذرات رسوبات آواري ممکن است دانه درشت (با قطر بزرگتر از 2 میلی متر)، دانه متوسط (قطر از 2 تا میلی متر ) یا دانه ریز (با قطر کمتر از میلی متر ) باشند. سیمان اصلی این گونه بافتها آهک، سیلیس و اکسیدهاي آهن و رس است. 2- بافت غیرآواري (بلورین): این بافت به صورت شبکه هاي بلورین به هم پیوسته است. اندازه بلورها ممکن است درشت، متوسط یا ریز باشد. طبقه بندي 1- سنگهاي رسوبی آواري: این گروه بر اساس اندازه ذرات، طبقه بندي می شوند. الف) شیل ها : دانه ریزترین و فراوان ترین سنگهاي رسوبی هستند که از کانیهاي رسی و میکا تشکیل شده اند. شیل ها به رنگهاي متفاوت قرمز، سبز و سیاه دیده می شوند که رنگ آنها نشان دهنده کانیهاي تشکیل دهنده آنهاست. ب) ماسه سنگها : دانه هایی با اندازه متوسط دارند که توسط سیمانی از سیلیس یا کربنات به هم متصل شده اند . ماسه سنگی که بیش از 90 درصد آن کوارتز باشد، کوارتز آرنیت نام دارد . دانه هاي آن گرد و جور شده است و رنگ روشن دارد . اما ماسه سنگی که بیش از 25 درصد فلدسپات دارد، آرکوز نامیده می شود که در آن جورشدگی دانه هاخوب نیست و دانه ها زاویه دارند. ج) کنگلومرا: دانه هایی با اندازه درشت، با گرد شدگی خوب و سیمانی از جنس سیلیس و رس دارند « بِرِش » از سیمان شدگی ذرات درشت و زاویه دار با زمینه اي از ذرات ریزتر تشکیل شده است. 2- سنگهاي رسوبی شیمیایی غیرآلی : این سنگها زمانی تشکیل می شوند که مواد حل شده در آب به علت تبخیر یا تحمل تغییرات شدید دما رسوب کنند. الف) سنگ آهک و چرت : این سنگها مستقیماً در آبهاي شور یا شیرین رسوب می کنند . قابلیت انحلال کربنات کلسیم، به مقدار دي اکسید کربن موجود در آب بستگی دارد . دما، آشفتگی آب، وجود گیاهان فتوسنتز کننده، عمق محصول رسوب کردن سیلیس در « چرت » . و فشار آب نیز در مقدار رسوب کربنات کلسیم در آب دخالت دارند آبهایی است که از این ماده اشباعند. ب) دولومیت، در اثر عبور محلولهاي غنی از منیزیم، از سنگهاي آهکی به وجود می آید. ج) سنگهاي تبخیري مانند سنگ نمک و سنگ گچ از تبخیر آبهاي سرشار از یون، مانند بعضی کولابها و دریاچه ها که در اثر تبخیر به حد اشباع می رسند، به وجود می آیند. 3- سنگهاي رسوبی شیمیایی آلی: این سنگها محصول فعالیت جانداران هستند. الف) سنگ آهک آلی : بیشتر در آبهاي گرم و کم عمق استوایی تشکیل می شود . از تجمع اسکلت و پوسته هاي آهکی جانداران، پس از مرگ سنگ آهک حاصل می آید. ب) چرت آلی : نوعی سنگ رسوبی شیمیایی آلی است که بیشتر آن را سیلیس بازمانده از جانداران دریازي چون شعاعیان و دیاتوم ها تشکیل می دهد. ج) زغال سنگ : در محیطی که اکسیژن اندك باشد، بقایاي گیاهی ممکن است مدفون شوند و تجزیه نشده باقی بمانند. در طول میلیونها سال، با افزایش فشار و وزن رسوبات فوقانی، آب، و گازهاي دیگر از بازم انده هاي گیاهی خارج می شوند و به نسبت درصد کربن آنها افزوده می شود. در مراحل اولیه این فرایند ساختار گیاه حفظ می شود و ماده اي قهوه اي رنگ و نرم به نام تورب ایجاد می شود . با افزایش تدریجی فشار و گرما این مواد فشرده تر و سخت تر می شوند. این مواد به ترتیب درجه خلوص لیگنیت، زغال سنگ و آنتراسیت هستند.
سؤالات
1-بِرِش، جزو کدام دسته از سنگهاي رسوبی است؟
الف) سنگهاي رسوبی آواري ب) سنگهاي رسوبی آلیج) سنگهاي رسوبی شیمیایی د) سنگهاي رسوبی شیمیایی غیرآلی
2-شیل هاي سیاه در چه آبهایی رسوب می کنند؟
الف) آبهاي داراي اکسیژن کم ب) آبهاي داراي اکسید آه ج) آبهاي داراي اکسیژن زیاد د) آبهاي داراي اکسید آلومینیوم
3-گلسنگ از چه دانه هایی تشکیل شده است؟
الف) سیلت و شن ب) رس و ریگ ج) سیلت و رس د) رس و ماسه
4- کانیهاي تشکیل دهنده شیل ها بیشتر کدامند؟
الف) آهک و رس ب) رس و میکا ج) کوارتز و میکا د) رس و فلدسپات
5-کنگلومراها چه بافتی دارند؟
الف) ذرات رسوبی درشت زاویه دار با ماده زمینه اي رس و سیلت ب) ذرات رسوبی متوسط زاویه دار با ماده زمینه اي رس و سیلت ج) ذرات رسوبی متوسط گرد با ماده زمینه اي رس و سیلیس د) ذرات رسوبی درشت گرد با ماده زمینه اي رس و سیلیس
6- کدامیک از سنگهاي رسوبی زیر داراي دو منشأ آلی و شیمیایی است؟
الف) زغال سنگ ب) سنگ نمک ج) دولومیت د) سنگ آهک
7-کدام گزینه ازخصوصیات سنگ آتش زنه"فلینت"نیست ؟
الف)دارای بلورهای دانه درشت است ب)جنس بلورهای آن ازسیلیس است ج)آدمهای نخستین ازآن ابزارهائی می ساختند د)دارای سختی نسبتا زیادی است
8- کدام سنگ زیرازتجمع رسوبات دراثرزمین لغزه وسیمان شدگی بعدی آنهاایجادشده اند؟
الف)گلسنگ ب)سنگ رس ج)سیلت سنگ د)برش
9- سنگ رسوبی تخریبی بابیش از90درصدکوارتز وسیمان اندک،..................نام دارد.
الف)آرکوز ب)سیلت سنگ ج)کوارتزآرنیت د)کنگلومرا
10- آبهای کم عمق وگرم استوائی بهترین محل برای تشکیل....................می باشد.
الف)سنگ دولومیت ب)سنگ آهک آلی ج)سنگ آهک شیمیائی د)چرت آلی
11- موادی که رودها باخودحمل می کنندمعمولامتناسب با....................ته نشین می شوند.
الف)حجم ب)شکل ج)وزن د)اندازه
12- کدام گزینه ی زیرترکیب کانی اوپال رانشان می دهد؟
الف)Sio2.nH2o ب)Al2o3.nH2o ج) Sio2. H2o د) Al2o3. H2o 13
- برای احداث یک کارخانه سیمان پرتلند،بهتراست محل کارخانه نزدیک به چه سنگهائی باشد؟
الف)انیدریت وباریت ب)رس وسنگ گچ ج)سیلت وماسه سنگ د)شیل وسنگ آهک 14- کدامیک ازشرایط تشکیل زغال سنگ نمی باشد؟
الف)اکسیژن اندک درمحیط ب)فشارووزن رسوبات فوقانی ج)آب ساکن وگرم مناطق مردابی د)وجودجریان هوادرمحیط
15- چرت زیستی نوعی سنگ رسوبی شیمیائی آلی است که بیشترآن را.......بازمانده ازجانداران دریازی تشکیل می دهد.
الف) سیلیس ب) آهک ج) دولومیت د)کانی های رسی
--------------------------------------------------------------- فصل هشتم- فرآیند دگرگونی و سنگهاي دگرگون شده
عوامل دگرگون ساز عوامل دگرگون ساز شامل گرما، فشار و سیالاتی مانند آب است که از نظر شیمیایی فعالند. نقش گرما- افزایش دما موجب تحرك مواد سیال سنگ می شود . همچنین افزایش دما باعث بروز واکنشهاي دگرگونی می شود که بسیاري از آنها در دماي بالا اتفاق می افتند. سنگها هنگامی که گرما دریافت می کنند، منبسط می شوند و حالت خمیري به خود می گیرند و حتی ممکن است به آرامی جریان پیدا کنند. نقش فشار- اگر فشار همه جانبه (در تمام جهات) به سنگ وارد شود، نتیجه آن متراکم شدن جسم و تبلور کانیهایی با وزن حجمی زیادتر است . اگر فشار، جهت دار باشد (در بعضی جهات بیش از جهات دیگر باشد) در سنگ تغییراتی به وجود می آید که پیدایش چین خوردگی و شکستگی از مهمترین آنهاست. نقش سیالات- با افزایش دما، آب از کانیهاي آبدار خارج شده و به انجام واکنشهاي شیمیایی کم ک می کند . همچنین آب می تواند با جابه جا کردن یونها، ترکیب کانیها را عوض کند . دي اکسید کربن، اکسیژن، گوگرد و اسیدها هم در دگرگون کردن سنگها نقش دارند. اقسام دگرگونی -دگرگونی مجاورتی : دگرگونی مجاورتی، زمانی رخ می دهد که ماگما در لابه لاي سنگهاي دیگر نفو ذ کند. سنگها درمجاورت ماگما، از ماگما گرما می گیرند و دچار دگرگونی می شوند. -دگرگونی ناحیه اي: این دگرگونی، منطقه وسیعی را دربر می گیرد و به دو صورت دفنی و حرکتی حرارتی اتفاق می افتد . دگرگونی دفنی، زمانی رخ می دهد که سنگها در زیر لایه اي به قطر بیش از 10 کیلومتر رسوب یا سنگ قرار بگیرند . در این شرایط، تأثیر توأم فشار و گرماي درونی زمین باعث تبلور مجدد کانیهاي موجود در سنگ می شود. سنگهاي حاصل از دگرگونی دفنی، بدون لایه اند. -دگرگونی حرکتی حرارتی : مربوط به زمانی است که سنگها در میان دو نیروي جانبی که باعث ایجاد چین خوردگیها و رشته کوهها می شود، به دام بیافتند . این سنگها با تحمل فشار جهت دار، حالت لایه دار، به خود می گیرند. -دگرگونی گرمایی (هیدروترمال): این دگرگونی حاصل تأثیر آب بسیار داغ بر سنگها و ایجاد تغییرات شیمیایی در آنهاست. بافت الف) اندازه دا نه ها : عموماً در طی دگرگونی، کانیهاي دانه ریز با هم یکی می شوند و کانیهاي دانه درشت را به وجودمی آورند؛ به این عمل، تبلور دوباره می گویند . گاهی نیز بر اثر نیروهاي وارده، سنگها خرد می شوند و دانه ها شکسته می شوند. ب) شکل دانه ها : اگر کانیهاي ورقه اي در جه ت عمود بر فشار جهت دار قرار بگیرند، اندازه آنها بزرگ می شود و سنگ، شکل ورقه ورقه یا فلس مانند پیدا می کند که به آن شیستوزیته می گویند . در دگرگونی شدید، کانیهاي غیر ورقه اي مانند کوارتز و فلدسپات نیز تا حدي پهن می شوند و سنگ، منظره اي نواري به خود می گیرد . به این جهت یافتگی، فولیاسیون می گویند. تغییر در کانیها 1-کانیها بدون تغییر ترکیب شیمیایی رشد می کنند؛ مانند رشد بلورهاي کوارتز در سنگ. 2- کانیها بدون تغییر ترکیب بر اثر شدت درجات دگرگونی به کانی دیگري تبدیل می شوند؛ مثل تبدیل گرانیت به الماس. 3- کا نیها با هم واکنش می کنند و کانی جدیدي را تشکیل می دهند؛ مانند پدید آمدن ولاستونیت از ترکیب کلیست کوارتز. 4-آب و یا سیالات وارد ترکیب کانی می شود و یا از آن خارج می شود. طبقه بندي سنگهاي دگرگونی 1-داراي جهت یافتگی: از این گروه سنگ لوح، شیست وگنیس را می توان نام برد. 2-فاقد جهت یافتگی: از این گروه می توان مرمر، کوارتزیت و هورنفلس را نام برد. درجات دگرگونی درجه پایین دگرگونی، حدي بین 200 تا 400 درجه سانتیگراد و فشاري حدود 2 تا 6 کیلوبار است. درجه بالاي دگرگونی، دمایی بین 500 تا 700 درجه سانتیگراد و فشاري حدود 8 تا 10 کیلوبار است. سنگهاي داراي درجه پایین دگرگونی هنوز بسیاري از مشخصات اولیه خود را حفظ کرده اند اما در درجه بالاي دگرگونی، به علت تحمل فشار و دماي بیشتر، ساختار اولیه سنگ از بین می رود. دگرگونی و منابع طبیعی بر اثر فرآیندهاي دگ رگونی، منابع طبیعی باارزشی به وجود می آید . به موارد مصرف کانیهاي باارزشی چون گرافیت،گارنت، آزبست و تالک اشاره شد . از کانی دگرگونی کیانیت نیز براي ساختن چینی شمع خودروها استفاده می شود . سنگهاي دگرگون شده نیز به علت دوام و استحکام زیاد، موارد مصرف زیادي دار ند . از سنگهاي دگرگون شده در نماي بیرونی ساختمانها، سدها و پلها استفاده می شود . سنگ مرمر همواره مورد توجه مجسمه سازان بوده است . سرپانتی نیت به علت ظاهر زیبایش باارزش شده است . گاهی نیز سنگهاي دگرگون شده منابع فلزي پرارزشی مانند مس، نیکل، طلا، آهن و ... را دربر دارند.
سؤالات
1-به پهن شدن کانیهاي غیر ورقه اي در دگرگونی شدید و گرفتن منظره نواري چه می گویند؟
الف) تبلور مجدد ب) شیستوزیته ج) فولیاسیون د) دگرگونی دفنی
2- عامل دگرگون ساز فشار همه جانبه، چه اثري بر سنگها می گذارد؟
الف) چین خوردگی ب) شکستگی ج) تراکم کانی د) انعطاف پذیر شدن کانی
3- از کدام کانی براي ساختن چینی شمع خودروها استفاده می شود؟
الف) گارنت ب) آزبست ج) گرافیت د) کیانیت
4- کدام دو سنگ دگرگون شده زیر فاقد جهت یافتگی هستند؟
الف) شیست و گنیس ب) مرمر و هورنفلس ج) سنگ لوح و کوارتزیت د) ولاستونیت و شیست
5- دگرگونی حاصل از تأثیر آب بسیار داغ بر سنگها را چه می نامند؟
الف) دگرگونی مجاورتی ب) دگرگونی حرکتی حرارتی ج) دگرگونی هیدورترمال د) دگرگونی ناحیه اي
6-نقش سیالات درکدام وگرگون شدن مهمتراست؟
الف)الیوین به سرپانتین ب)کلسیت به ولاستونیت ج)گرافیت به الماس د)کلسیت به مرمر
7-کدام تبدیل نشانه دگرگونی است؟
الف)رس به شیل ب)الیوین به تالک ج)فلدسپات به کائولن د)لیمونیت به هماتیت
8-دردگرگون شدن شدیدسنگهاکدام عامل مهمتراست؟
الف)دما ب)زمان د)فشارهمه جانبه د)فشارجهت دار
9-اگرشکل کانیها.............ونوع فشار............باشددرسنگ خاصیت شیستوزیته ایجادمی شود؟
الف)غیرورقه ای-همه جانبه ب)ورقه ای-جهت دار ج)ورقه ای-محصورکننده د)ورقه ای-همه جانبه
10-علت وجودرگه درسنگ مرمرچیست؟
الف)خاصیت شیستوزیته ب)نوع دگرگونی ج)وجودفولیاسیون د)وجودناخالصی
--------------------------------------------------------------- فصل نهم- تغییرات سنگها هوازدگی هوازدگی
نتیجه فعالیت عوامل فیزیکی، شیمیایی و زیستی است که همه با هم بر سنگهاي سطح اثر می کنند، ولی سبب جابه جایی مواد حاصل، نمی شوند . وجود منافذ و درزها و شکافها در سنگها باعث می شود که سنگها در معرض حمله فیزیکی و شیمیایی آب و هوا قرار گیرند و به تدریج خرد و متلاشی یا هوازده شوند. هوازدگی فیزیکی هوازدگی فیزیکی عبارت است از خرد شدن فیزیکی سنگها به قطعات و ذرات کوچکتر بدون آنکه ترکیب آنها تغییر کند. یخ بستن آب در شکاف سنگها، تغییرات دماي هوا یا رشد ریشه گیاهان و نفوذ آنها به داخل ترکهاي سنگها می تواند از عوامل ایجاد هوازدگی فیزیکی باشد. هوازدگی شیمیایی در هوازدگی شیمیایی، کانیهاي سنگ از نظر شیمیایی تغییر می کنند . انجام هوازدگی شیمیایی اغلب مستلزم وجود آب است، زیرا آب قادر است بسیاري از کانیها را در خود حل کند. نوع دیگر هوازدگی شیمیایی بر اثر ترکیب مستقیم اکسیژن با یک عنصر، طی فرآیند اکسایش انجام می گیرد. گیاهان و جانداران نیز در هوازدگی شیمیایی مؤثرند. -پایداري سنگها در برابر هوازدگی پایداري سنگها در برابر هوازدگی به عوامل زیر بستگی دارد: 1- ترکیب و ساختمان سنگ : پایداري یک سنگ به ترکیب کانی شناسی آن وابسته است؛ مثلاً کوارتز یک کانی مقاوم است. روشن است هرچه بافت یک سنگ، منافذ و شکافهاي بیشتري داشته باشد، آسانتر هوازده می شود. 2- اقلیم : رطوبت و گرما دو عامل مهم تشدید واکنشهاي شیمیایی اند . بنابراین هوازدگی در مناطق گرم و مرطوب نسبت به نواحی سرد و خشک، خیلی بیشتر است و تا عمق بیشتري نفوذ می کند. 3- شیب زمین : در شیبهاي تند، یک کانی بر اثر هوازدگی از سنگ بستر جدا می شود و به حرکت در می آید، در نتیجه سطح تازه اي از سنگ بستر در معرض هجوم عوامل هوازدگی قرار می گیرد. 4- زمان: بعضی سنگها در مدت خیلی زیادي، بدون تغییر باقی می مانند و یا خیلی کم دچار هوازدگی می شوند و بعضی دیگر در زمان کمی دچار هوازدگی قابل توجهی می شوند. خاك خاك، محصول نهایی هوازدگی و تخریب فیزیکی و شیمیایی سنگها همراه با باقیمانده هاي در حال فساد جاند اران است. خاك، لایه اي را بین سنگ بستر و هواکره تشکیل می دهد . زندگی گیاهی و جانوري موجود در خاك نیز در تشکیل خاك، عامل مهمی است . باقیمانده هاي گیاهان و جانوران پس از مرگ آنها موجب افزایش هوموس (گیاخاك) در خاك می شود . خاك به صورت لایه هاي افقی تشکیل می شود که به آن افقهاي خاك می گویند. بالاترین لایه افقAاست که حاوي هوموس، رس و ماسه است . در زیر آن افقBقرار دارد که حاوي رس، ماسه،مقدار کمی هوموس و عناصر محلولی است که از افق بالا توسط آب شسته شده اند . در زیر افقBافقCقرارداردکه متشکل از سنگهایی است که بخشی از آن هوا زده اند . اغلب ریشه هاي گیاهی به افقCنمی رسند . نفوذ آب وهوا نیز به این افق محدود است. در زیر افقCسنگ بستر قرار دارد. فرسایش فرسایش، عبارت است از فرآیندهایی که در طی آن مواد هوازده و متلاشی شده سنگهاي سطح زمین جابه جا می شوند. در طی فرسایش، هوازدگی همچنان ادامه دارد. عوامل زیر در فرسایش، دخالت دارند: 1) نیروي جاذبه : توده هاي سنگ و خاك در سراشیبی ممکن است بدون دخالت یک عامل حمل و نقل مثل آب، باد یا یخ، به حرکت درآیند . می توان این حرکات مواد در دامنه ها را به سه نوع تقسیم کرد : نوع اول عبارت است از حرکت و سقوط ذرات سنگ و خاك از سراشیبهاي خیلی تند که « ریزش » نامیده می شود. نوع دوم حرکت توده هاي سنگ یا رسوب در امتداد سطح لغزشی است که« لغزش » نامیده می شود. . در نوع سوم حرکات دامنه اي مواد به صورت خمیري یا نیمه مایع به سمت پایین جریان پیدا می کنند که« جریان »نام داردمانند جریانهاي گل. 2) آبهاي جاري : رودها همواره سطح زمین را در جایی می فرسایند و مواد حاصل را در جاي دیگري ته نشین می کنند. فرسایش از لحظه اي که قطرات باران فرود می آیند شروع می شود . انرژي جنبشی قطرات باران می تواند ذرات خاك را سست و پراکنده کند . آنگاه این ذرات، توسط آبهاي سطحی شسته می شوند . این گروه فرسایش، فرسایش ورقه اي خوانده می شود . رودها بستر خود را فرسایش می دهند اما هیچ رودي نمی تواند پایین تر از ارتفاع دهانه خود، سطح زمین را فرسایش دهد . سطحی که در آن رودخانه انرژي خود را از دست می دهد و نمی تواند بیش از آن بستر خود را رو به پایین حفر کند، سطح مبنا یا سطح اساس خوانده می شود . سطح مبناي نهایی رودها معمولاً سطح دریاست. -تشکیل دره: بیشتر انرژي فرسایشی رودهاي جوان، صرف عمیق تر کردن بسترشان می شود. دره رودهاي جوانV شکل با دیواره هاي پرشیب است . وقتی رود جوان به سطح مبناي خود نزدیک می شود، شروع به فرسایش جانبی سواحل خود می کند و دره اي پهن تر به وجود می آورد. 4) آبهاي زیر زمینی : آبهاي فرورو ضمن عبور از لایه هاي خاك و سنگ، مقدار زیادي از مواد را در خود حل می کنند. مقدار و نوع مواد محلول در آب، بستگی به جنس و ضخامت لایه هاي خاك و دماي آبی که از میان آن می گذرد دارد. 5) یخچالها: یخچالها با نیروي زیادي، سنگ بستر خود را فرسایش می دهند و این کار به وسیله مورنها صورت می گیرد. تمام موادي که به وسیله یخچال حمل می شوند به نام مور ن موسومند. مورنها در زیر و اطراف یخچال به طور ثابت در یخ قرار دارند و همچنان که با یخ به جلو می روند، بستر یخچال را می سایند. 6) دریاها: نیروي زیادي در لبه امواج وجود دارد . این نیرو می تواند مواد را در ساحل جابه جا کند و اگر به ساحل سنگی برخورد کند باعث ر یزش و تخریب آن می شود. امواج دریا باعث پراکنده شدن شن، سنگریزه و گلهاي رسی روي ساحل می شوند و سنگهاي بزرگ را به قطعات کوچکتر تقسیم می کنند . آب دریا می تواند مواد حاصل از تخریب ساحل، هوازدگی و مواد حل شده توسط رودها را جابه جا کند. 7) باد: باد یکی از عوامل تغییر سیماي زمین به ویژه در نواحی خشک و بیابانی است . باد در حمل رسوبات خیلی کمتر از رودها و یخچالها مؤثر است . ذراتی که نزدیک سطح زمین و بر اثر غلتیدن یا جهشهاي متوالی به جلو رانده می شوند« بار بستري » و ذرات دانه ریزتري که باد قادر است به صورت معلق در هوا حمل کند « بار معلق » خوانده می شوند . برخورد مداوم باد و ذراتی که به وسیله باد حمل می شوند با سطح خاك و سنگ موجب فرسایش آنها میشود. این عمل سایش بیشتر به وسیله ذرات ماسه انجام می گیرد. -رسوب گذاري وقتی که باد از جریان می افتد یا زمانی که آب از حرکت م ی ایستد و یا یخچال ذوب می شود یعنی انرژي خود را از دست می دهند، مواد همراه آنها ته نشین می شوند. به این مواد، رسوب و به این عمل رسوب گذاري می گویند: 1) آبهاي جاري : وقتی که رودها می خواهند وارد دریا شوند، تمام مواد همراهشان رسوب خواهند کرد؛ ولی رودها بخشی از رسوبات سنگین وزن و درشت خود را نیز در خشکی ها و در بستر یا کناره هاي آن بر جاي می گذارند . این گونه رسوبات را« آبرفت » می نامند.آبرفتها به ترتیب جرم و حجم، ته نشین می شوند و اغلب گردشدگی و جورشدگی خوبی دارند . تشکیل مخروط افکنه، دلتا، تراس آبرفتی و دشت س یلابی از اعمال رسوب گذاري آبهاي جاري است. 2) آبهاي زیرزمینی : آبهاي زیرزمینی موادي را به صورت محلول حمل می کنند . این مواد محلول به صورت سیمان بین ذرات منفصل، ته نشین می شوند و آنها را تبدیل به سنگ می کنند . بر اثر فرایند جانشینی ممکن است یک ماده در آب حل شو د و همزمان، جاي آن با ماده معدنی جدیدي پر شود . آبهاي زیر زمینی با رسوب گذاري کربنات کلسیم در غارها، شکلهاي زیبایی را به وجود می آورند . رسوبات سقف غارها را استالاکتیت و رسوبات کف غارها را استالاکمیت می نامند . آبهاي زیر زمینی با ظاهر شدن در سطح زمین (معمولاً به صورت چشمه هاي آب گرم ) نیز مقداري از کانیهاي محلول در آب را در سطح زمین ته نشین می کنند. 3) یخچالها: ته نشین شدن مواد حمل شده به وسیله یخچالها را باید نتیجه مستقیم ذوب یخ و برف دانست . بعضی موادي که توسط یخچالها رسوب گذاري می شوند به صورت لایه لایه نیستند که رسوبات درهم یخچالی نامیده می شوند و بعضی مواد، تقریباً صورت لایه لایه دارند که رسوبات مطبق یخچالی نامیده می شوند. 4) اقیانوسها: منابع رسوبات اقیانوسی عبارتند از : قاره ها، آب دریا، پوسته و اسکلت جانداران آبزي، خاکسترهاي آتشفشانی و مقدار کمی رسوبات که از خارج از سیاره زمین منشأ گرفته اند. به رسوبات اقیانوسهاي باز (دروازه حاشیه قاره ها ) که در دشت مغاکی ته نشین می شوند، رسوبات پلاژیک می گویند . رسوبات پلاژیک، بیشتر منشأ زیستی دارند. بخشهاي سخت آهکی بدن روزن داران و بخشهاي سخت سیلیسی بدن شعاعیان از مهمتری ن تشکیل دهنده هاي رسوبات پلاژیک هستند . نوع دیگري از رسوبات زیستی دریاها، ریفهاي آهکی هستند . ریفها توده هاي آهکی بزرگی هستند که به وسیله جانداران دریایی آهکساز به ویژه مرجانها، ایجاد می شوند . در بخشهاي خیلی عمیق کف اقیانوسها گرهکهاي منگنز ته نشین می شوند . این گرهکها توده هاي مدور و غنی از منگنز، به قطر 5 تا 10 سانتی متر اند که مناطق وسیعی از کف دریاها را می پوشانند . این گرهکها شامل لایه هاي اکسید منگنز و آهن مخلوط باذرات رسوبی اند. 5) باد: ذرات ماسه که در نزدیک سطح زمین، آهسته حرکت می کنند، خیلی زود با کم شدن سرعت باد از حرکت، باز می مانند . ذرات ریزتر رس و سیلت که به صورت معلق حرکت می کنند، مسافتهاي طولانی تري را می پیمایند . باد معمولاً ذرات درشت تر را به صورت تپه ها یا پشته هایی از ماسه بر جاي می گذارد که« تلماسه » خوانده میشوند.
سؤالات
1-کدام افق خاك حاوي رس، ماسه و مقدار کمی هوموس است؟
الف) A ب)B ج)C د)زیرافقC 2
- هوازدگی در کدام مناطق شدیدتر است؟
الف) گرم و خشک ب) گرم و مرطوب ج) سرد و خشک د) سرد و مرطوب
3- از کانیهاي سیلیکاتی که از ماگما متبلور می شوند، آنهایی که در بالاترین دما و فشار تشکیل می شوند، در مقابل هوازدگی ........ مقاومت نشان می دهند. هرچه سنگ منافذ بیشتري داشته باشد ........ هوازده می شود.
الف) بیشتر – بیشتر ب) بیشتر -کمتر ج) کمتر – کمتر د) کمتر- بیشتر
4- قدرت فرسایشی کدامیک از عوامل زیر کمتر است؟
الف) آبهاي جاري ب) یخچالها ج) بادها د) دریاها
5- ریفهاي آهکی، بیشتر به وسیله کدامیک از جانداران آبزي به وجود می آیند؟
الف) روزن داران ب) شعاعیان ج) دیاتومها د) مرجانها
6-کاهش کدامیک سبب افزایش میزان خاک دریک منطقه می شود؟
الف)بارندگی ب)تخلخل ج)دما د)شیب زمین
7-مهمترین ماده ای که دردهانه چشمه هارسوب می کندکدام است؟
الف)بی کربنات کلسیم ب)سولفات کلسیم ج)کربنات کلسیم د)کلریدسدیم
8-کدام کانی زیردرمقابل هوازدگی مقاومت بیشتری دارد؟
الف)مسکوویت ب)فلدسپات کلسیم دار ج)پیروکسن د)آمفیبول
9-بارانهای تندوکوتاه مدت درکوهستانهای مناطق خشک،شرایطرابرای کدام نوع حرکت دامنه ای فراهم می کند؟
الف)حرکت ریزشی ب)زمین لغزه ج)جریانهای گلی د)خزش
۱۰-مهمترین جاندارانی که درتشکیل رسوبات پلاژیک کف اقیانوسهادخالت دارندکدامند؟
الف)آمونیتها-بلمنیتها ب)بازوپایان-اسکویدها ج)مرجانها-بندپایان د)روزن داران-شعاعیان
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
